Nhắc đến nhạc sĩ Hoàng Trang, người ta nhớ đến những ca khúc Không Bao Giờ Quên Anh, Ngỏ Hồn Qua Đêm, Kể Chuyện Trong Đêm, Ăn Năn… và không thể nào không nhắc đến Đêm Ru Điệu Nhớ, ca khúc dường như chỉ dành riêng cho ca sĩ Giao Linh.
Trong lời đề tựa cho bài Đêm Ru Điệu Nhớ, nhạc sĩ Hoàng Trang ghi:
Tôi viết cho những người trai chiến đấu
cho những dòng sông còn cô đơn
cho những người yêu nhau chung thủy.
Đây là bài hát với chủ đề quen thuộc thời thập niên 1960-1970 là tình yêu trong thời chiến với rất nhiều bài hát tiêu biểu, có thể kể đến Người Tình Và Quê Hương (Trịnh Lâm Ngân), Chuyện Tình Người Đan Áo (Trường Sa), Tạ Từ Trong Đêm, Từ Đó Em Buồn (Trần Thiện Thanh), Đêm Trao Kỷ Niệm (Hùng Cường), Trước Giờ Tạm Biệt (Hoài An)… Những ca khúc này đều nói về tâm tư của người hậu phương, chờ đợi người yêu trong niềm hy vọng dù không thể biết chiến cuộc khi nào mới kết thúc.
Anh nói từ lâu đôi ta yêu nhau chân thành một lòng
Ngày đầu gặp nhau, vì chung lý tưởng mình trao tiếng cười
Cùng một quê hương, cùng chung chí hướng
Kết nên câu chuyện ân tình ngày nay
Nên nhớ nên thương, những ngày mình xa cách tràn đầy con tim.
Em biết đời anh chưa nguôi đau thương chiến cuộc này còn
Thì dù ngàn phương là đêm cách biệt đừng dâng mắt buồn
Một vầng trăng khuya, đùa mây ngó xuống chứng minh câu thề của một người đi
Non nước chia phôi, chắc ngày về không có cùng người chinh nhân.
Đếm bước anh đi, em làm Tô Thị
Đèn chong soi đan áo chăn lạnh mùa đông
Cho nến tuôn rơi theo tấc lòng
Nếu biết quê hương em là sông Hồng
Thì quê hương anh cũng có một dòng sông
An Phú Đông… ôi An Phú Đông!
Có những dòng sông mênh mông yêu nhau như chuyện vợ chồng
Địa đầu từng đêm, người đi biết rằng, người thương đêm chờ
Đường dài quê hương, Trường Sơn hun hút
Chất cao ân tình không nhạt màu son
Nên nhớ nên thương những ngày mình xa cách, đừng buồn nghe em…
Nhạc sĩ Hoàng Trang ký tên sáng tác bài này là Hoàng Trang & Triết Giang. Sẽ có người thắc mắc nhạc sĩ Triết Giang là ai. Câu trả lời: Triết Giang chính là 1 bút danh khác của Hoàng Trang. Rồi người ta lại thắc mắc: Vì sao lại để 2 tên của cùng 1 người trong 1 bài hát như vậy? Đơn giản là ông muốn “lăng xê” thêm một bút danh sáng tác nhạc khác của ông.
Đây là một trường hợp không phải hiếm trong làng sáng tác nhạc ngày xưa. Trường hợp khác là nhạc sĩ Hoài An, ông còn có bút danh khác là Trang Dũng Phương. Trong bài hát Ngày Xuân Thăm Nhau, ông ghi cả 2 cái tên này trong phần sáng tác: Hoài An – Trang Dũng Phương.
Cái tên Triết Giang của nhạc sĩ Hoàng Trang lần đầu xuất hiện trong bài hát Ngỏ Hồn Qua Đêm, được ký với bút danh Triết Giang – Hàn Châu. Theo lời người nhà của nhạc sĩ Hoàng Trang kể thì 2 cái tên này được nhạc sĩ Hoàng Trang nghĩ ra khi ông nhìn lên bản đồ, phía trên nước Việt Nam có sơ đồ nước Trung Quốc, ghi 2 cái tên Hàn Châu và Triết Giang (Hàn Châu (hoặc Hàng Châu) là thủ phủ của tỉnh Triết Giang (tức Chiết Giang).
Với bài hát Đêm Ru Điệu Nhớ, dường như nhạc sĩ Hoàng Trang sáng tác chỉ dành riêng cho tiếng hát của Giao Linh. Tiếng hát của cô nức nở như lời thủ thỉ, nhẹ đưa hồn người trôi miên man trong giấc mộng đêm dài. Ngoài bản thu âm của Giao Linh cả trước và sau năm 1975 thì có ít ca sĩ khác hát lại bài này, nếu có thì cũng khó mà so sánh với tiếng hát Giao Linh được.
Giao Linh hát trước năm 1975
Trong phần lời gốc, nhạc sĩ Hoàng Trang viết lời tâm sự của người trai nơi đầu tuyến, với câu đầu và câu cuối của bài hát là:
Anh nói từ lâu đôi ta yêu nhau chân thành một lòng
và
Nên nhớ nên thương những ngày mình xa cách, đừng buồn nghe em…
Trong bản thu âm trước năm 1975 – băng Nhã Ca 5, Giao Linh đã hát đúng với phần lời này. Tuy nhiên trong bản thu sau năm 75, cô đã sửa lại một vài chữ để bài hát trở thành tâm sự của người con gái hậu phương gửi người giới tuyến:
Em biết từ lâu đôi ta yêu nhau chân thành một lòng
và
Nên nhớ nên thương những ngày mình xa cách, đừng buồn nghe anh…
Giao Linh hát sau năm 75
Đôi người yêu nhau giữa thời loạn, được mô tả là những người “cùng quê hương” và “chung chí hướng”, nên đã kết nên ân tình. Dù cho chiến cuộc hãy còn, dù ngàn phương cách biệt và “chắc ngày về không có” nhưng họ khuyên nhau hãy cùng cố vui và cùng khắc ghi lời thề.
Ở đoạn sau đó, bài hát tiết lộ thêm rằng cô gái trong bài hát có thể là một người Hà Nội di cư, vì quê hương có dòng sông Hồng:
Nếu biết quê hương em là sông Hồng
Thì quê hương anh cũng có một dòng sông
An Phú Đông… ôi An Phú Đông!
An Phú Đông là một xã của quận Gò Vấp xưa, có dòng sông Bến Cát chảy xuyên qua. Đây là một nhánh nhỏ của sông Sài Gòn chảy giữa lòng tỉnh Gia Định. Sau năm 1975, con sông nhỏ này đổi tên thành sông Vàm Thuật, còn An Phú Đông trở thành một xã của huyện Hóc Môn. Đến năm 1997, khi quận 12 được thành lập thì An Phú Đông trở thành một phường của quận này.
Con sông Bến Cát (nay là Vàm Thuật) thuộc địa phận An Phú Đông từ xưa nên người ta vẫn gọi là sông An Phú Đông, ngày nay là ranh giới giữa quận Gò Vấp và quận 12.
Những năm chiến tranh, An Phú Đông là một căn cứ địa đặc biệt từ năm 1945 cho đến tận 1975, đóng vai trò bàn đạp ở cửa ngõ sông Sài Gòn tiến vào thành đô. Hơn 300 năm trước, An Phú Đông có tên ban đầu là An Cư, nhưng qua nhiều biến cố lịch sử, người dân ở nơi đây ít khi được sống đúng với tinh thần của cái tên nơi chốn. Người trai trong bài hát cũng xuất thân từ vùng đất đau thương này, với lời cảm thán: An Phú Đông, ôi An Phú Đông…
Cũng chính tại nơi này, ngày 4/4/1975, “chiếc máy bay mồ côi” nổi tiếng chở 230 trẻ mồ côi và 50 nhân viên quân sự và tình nguyện viên tháp tùng đi di tản khỏi Việt Nam đã rơi xuống nơi này. Máu của đồng bào đã đổ xuống thấm nhuộm đất ruộng cày. Những đứa trẻ mồ côi chưa kịp đến với người đăng ký nhận nuôi ở Mỹ đã vĩnh viễn đáp xuống đất mẹ.
Ở đoạn cuối bài hát, nhạc sĩ đã nhân cách hoá những dòng sông một cách rất đặc biệt:
Có những dòng sông mênh mông yêu nhau như chuyện vợ chồng…
Những dòng sông rồi sẽ đều gặp nhau ở biển. Người đi người ở rồi cũng sẽ gặp nhau ở một ngày tàn cuộc chiến. Đó là nguyện ước của họ, một niềm hy vọng sắt son để trở thành niềm an ủi lớn lao trong những ngày xa cách trong mùa chinh chiến. Gọi là “mùa”, nhưng trải qua hàng thập kỷ, hun hút không thấy nẻo về.
Đông Kha
