Nhạc sĩ Lê Mộng Nguyên sinh năm 1930, có một số sáng tác nổi tiếng từ trước năm 1954, nhưng khi nhắc đến tên tuổi Lê Mộng Nguyên, ai cũng đều nghĩ đến bài hát lãng mạn thời thập niên 1940 là “Trăng Mờ Bên Suối”, được sáng tác khi ông mới ở tuổi đôi mươi dành cho mối tình đầu:
Người hẹn cùng ta đến bên bờ suối
Rừng chiều mờ sương ánh trăng mờ chiếu
Nhạc sĩ Lê Mộng Nguyên còn là một giáo sư, tiến sĩ Luật và Khoa Học Chính trị, được bầu vào Hàn lâm Viện Khoa học Hải ngoại của Pháp. Ông cũng từng giảng dạy tại trường Đại học Luật Khoa Paris, Đại học Besancon. Dù nhạc của ông được hát và yêu thích ở trong nước suốt 70 năm qua, nhưng cũng trong 70 năm đó, ông chưa từng về Việt Nam một lần nào, kể từ khi sang Pháp du học năm 1950.
Lê Mộng Nguyên còn là em ruột của người đạo diễn nổi tiếng miền Nam trước 1975 là Lê Mộng Hoàng, tác giả của cuốn phim nhựa Nắng Chiều với sự tham gia của đôi diễn viên tài hoa Hùng Cường – Thanh Nga.
Tiểu sử nhạc sĩ Lê Mộng Nguyên được in trên tờ nhạc
Bài hát nổi tiếng nhất của Lê Mộng Nguyên là Trăng Mờ Bên Suối được viết năm 1949 khi ông mới 19 tuổi. Bài hát nói lên nỗi lòng của tác giả khi nhớ người yêu, nhớ sông Hương núi Ngự trước khi lên đường sang Pháp du học vào năm 1950. Trong một bức thư trả lời một người bạn, Lê Mộng Nguyên viết: “Bài trăng mờ bên suối viết ngày 13 tháng 11 năm 1949 (tôi còn giữ bản thảo), một buổi chiều không mưa ở nhà một mình tôi ở Huế (đường Gia Long), với cây lục huyền cầm Y Pha nho, vừa nhạc vừa lời song song với nhau, rất mau lẹ (từ 20 đến 30 phút là xong), trong một cuốn vở có phân ly (papier millimétré) đầy ký chú những bài học Lý Hóa ở trường Khải Định”.
Bối cảnh của bài hát là ở “bên suối”, nhưng thực ra bài hát được nhạc sĩ viết ở bên bờ sông Hương và tưởng tượng đến khung cảnh lãng mạn bên dòng suối róc rách. Tác giả đã linh tính về một cuộc chia lìa sắp tới, và điều đó đã thực sự xảy ra khi ông phải rời xa quê nhà chỉ 1 năm sau đó (1950), để rồi rời quê cha, xa người yêu đến 70 năm không gặp lại.
Thời điểm viết bài hát, nhạc sĩ Lê Mộng Nguyên đang hò hẹn với một nữ sinh Đồng Khánh – Huế, là người hoàng tộc và đương tuổi dậy thì. Họ đã thường hay gặp gỡ bên bờ sông Hương, ngay trước cổng trường Khải Định và Đồng Khánh, là 2 trường nam và nữ nổi tiếng của Việt Nam, nơi xuất phát của biết bao nhiêu mối tình thơ mộng ngày xưa.
Với trí tưởng tượng phong phú của một học sinh 19 tuổi, nhạc sĩ biến những cuộc gặp nhau bên bờ sông Hương vào những buổi chiều trở thành sự gặp gỡ cuối cùng bên bờ suối vắng dưới ánh trăng mờ, mà ngay cả hoa lá cũng động lòng nức nở khóc nỗi chia ly.
Lời hát của Trăng Mờ Bên Suối lãng mạn và mang đầy đủ những phẩm chất quen thuộc của dòng nhạc tiền chiến trước đó vài năm, có ca từ khá giống với bài hát Suối Mơ của nhạc sĩ Văn Cao.
Người hẹn cùng ta đến bên bờ suối
Rừng chiều mờ sương ánh trăng mờ chiếu
Một đêm thiết tha rồi đây xa cách
Rồi đây hai ngả biết tới phương nào?
Mịt mùng ngàn thâu suối mơ trầm lắng
Lòng buồn từ ly nhớ nhung chiều vắng
Người ơi nhớ khúc nhạc lòng đêm ấy?
Ngàn đời vang nhắc bên suối trăng tà.
Suối mơ, lời hẹn ước ven bờ suối xưa
Nhớ chăng người phương xa trong khói điêu tàn?
Suối ơi, vờn theo bóng trăng vàng ngày xanh
Nào những lúc trên thuyền say sưa nhìn trăng vừa lên
Ai hay chia lìa, sương khói biên thùy
hiu hắt người đi sa trường xa
Một ngày xa nhau xóa bao hình bóng
Trời bày chia ly chi cho lòng héo
Giờ đây cách xa người quên hay nhớ
Ngày xưa còn đó trăng nước mong chờ.
Bài hát được ca sĩ Thu Hồ hát lần đầu trên đài Pháp Á, Thu Hồ sau này cũng là 1 nhạc sĩ nổi tiếng với ca khúc Quê Mẹ, cũng là thân sinh của ca sĩ Mỹ Huyền. Thập niên 1960, ca sĩ Thanh Thúy là người thu âm đầu tiên ca khúc này vào dĩa nhựa:
Click để nghe Thanh Thúy hát
Click để nghe Ngọc Hạ hát
Lê Mộng Nguyên kể lại: “Tôi vừa viết xong bài hát thì anh Lê Mộng Hoàng lúc ấy mới đi chơi về, hát thử ngay với giọng ténor léger của anh rất xúc cảm, tôi quyết định gửi cho danh ca Thu Hồ trình bày vào mấy hôm sau trên Đài Phát thanh Pháp Á (Radio France-Asie). Ngay từ dạo ấy, Trăng Mờ Bên Suối đã sảy khỏi tay tác giả để tự làm một cuộc đời danh vọng, vượt cả không gian và thời gian”.
Nhạc sĩ Trịnh Hưng kể lại lúc ông còn là văn công của Việt Minh thời kháng chiến, ông đã nghe nhiều người hát Trăng Mờ Bên Suối, vì đó là một bài hát lãng mạn rất hợp với tâm trạng người lính, mặc dù Việt Minh cấm hát loại nhạc này một cách gắt gao. Trong một lá thư mà nhạc sĩ Trịnh Hưng gửi cho Lê Mộng Nguyên vào ngày 14/03/1998, ông nói:
“Năm 1952 tôi về Thành, về Hà Nội, tôi đi đờn ở Dancing cho lính Tây nhảy, họ cũng có chơi ở đó cho ai nhảy slow, và tôi về nhà có dạy một số em học sinh đờn Hawaìi, họ học được ba tháng là thế nào cũng bắt tôi dạy họ bài Trăng Mờ Bên Suối của anh. Vì vậy tôi cứ tưởng là anh nhiều tuổi lắm. Khi đó tôi mới ngoài 20, tôi tưởng là một người làm được bài nhạc đó chắc là đã lớn rồi, chứ đâu có ngờ anh còn quá trẻ mà viết nhạc thành công quá sớm. Rồi vào Saigon thì bài nhạc đó cũng thịnh hành. Không một thanh niên hay thiếu nữ nào không biết đến và yêu thích Trăng Mờ Bên Suối”
Cho dù trước và sau này, nhạc sĩ Lê Mộng Nguyên có sáng tác nhiều ca khúc khác nữa, nhưng những cảm xúc chân thật về mối tình đầu của chính tác giả trong Trăng Mờ Bên Suối đã đưa ca khúc này trở thành 1 trong những bài hát tiêu biểu nhất thời kỳ đầu của tân nhạc, để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng người nghe nhạc suốt 70 năm qua.
Lê Mộng Nguyên là nhạc sĩ gốc Huế. Năm 9 tuổi ông đã làm thơ và có bài được đăng trong nội san trường Khải Đinh (nay là trường Quốc Học Huế) với bút danh Yên Hà. Năm 15 tuổi ông sáng tác ca khúc đầu tay mang tên Xuân Tươi với bút danh Lan Đào. Năm 18 tuổi, Lê Mộng Nguyên còn là 1 nhà báo cộng tác cùng nhiều tờ: Phật Giáo Văn Tập, Việt Nam Tân Báo, Đường Mới…
Năm 1950, sau khi đậu tú tài toàn phần, ông sáng Pháp du học. Năm 1954, ông tốt nghiệp cử nhân luật và từng làm việc dưới quyền đại sứ Việt Nam tại Pháp là Phạm Duy Khiêm (anh ruột của nhạc sĩ Phạm Duy). Năm 1962, ông đậu tiến sĩ quốc gia ở Pháp với ba bằng cao học về Droit public, Droit privé và Sciences Politiques và giảng dạy tại câc trường đại học Pháp.
Đông Kha
Nguồn: nhacvangbolero.com
