Thời tiền chiến, có 2 nhạc sĩ cùng rất tài hoa, có tài năng thiên phú, nhưng yểu mệnh và qua đời rất sớm khi tuổi mới ngoài đôi mươi, để lại nhiều thương tiếc cho hậu thế, đó là nhạc sĩ Đặng Thế Phong và Hoàng Quý. Bởi vì vốn dĩ rằng nếu cuộc đời của họ kéo dài thêm được vài năm, thì chúng ta sẽ được thưởng thức thêm rất nhiều ca khúc bất tử nữa, chứ không chỉ vỏn vẹn với Con Thuyền Không Bến, Giọt Mưa Thu… (Đặng Thế Phong) hay Cô Láng Giềng (Hoàng Quý).
Nhắc đến nhạc sĩ Hoàng Quý, dường như người ta chỉ nhắc đến độc nhất một ca khúc Cô Láng Giềng, được viết cho mối tình thực sự của ông, mà quên đi sự đóng góp lớn lao của ông cho nền tân nhạc Việt Nam vào thời kỳ loại nhạc này đang ở thủa bình minh từ cuối thập niên 1930 và đầu thập niên 1940.
Nhạc sĩ Phạm Duy viết trong hồi ký: “Đánh giá Hoàng Quý không nên chỉ thu hẹp vào những sáng tác của ông, bởi vì sự hoạt động cho nền nhạc hùng còn là một điều khiến chúng ta phải ghi nhớ và ghi ơn. Ông là linh hồn của đám nhạc sĩ trẻ ở Hải Phòng, thúc đẩy mọi người sáng tác và ông làm cho những sáng tác đó có một đời sống hẳn hoi, nghĩa là in ra, hát lên trong những sinh hoạt hướng đạo hay học sinh của ông”.
Nhạc sĩ Hoàng Quý sinh năm 1920 tại Hải Phòng. Ông từng theo học nhạc sĩ Lê Thương tại trường Trung học Lê Lợi ở Hải Phòng. Sau đó Hoàng Quý theo học nữ giáo sư âm nhạc Leperète dạy nhạc ở các trường trung học ở Hải Phòng. Nhờ có năng khiếu và ham học, ông tiếp thu âm nhạc khá tốt, chỉ một thời gian sau trở thành giáo viên dạy nhạc của trường Bonnal. Sau này, nhạc sĩ Văn Cao nói rằng 2 nhạc sĩ Lê Thương và Hoàng Quý có ảnh hưởng rất lớn trong sự nghiệp của ông.
Nhạc sĩ Hoàng Quý cũng là anh trai của nhạc sĩ Hoàng Phú, tức Tô Vũ – tác giả của những ca khúc nổi tiếng thời kỳ tiền chiến là Tạ Từ, Em Đến Thăm Anh Một Chiều Mưa, Tiếng Chuông Chiều Thu…
Những năm cuối thập niên 1930, nhạc sĩ Hoàng Quý thành lập nhóm sáng tác Đồng Vọng có Phạm Ngữ, Văn Cao, Canh Thân, và cả em trai Hoàng Phú và cùng nhau sáng tác. Đây là nhóm nhạc sĩ đầu tiên sáng tác những bài hùng ca, như Bên Sông Bạch Đằng, Nước Non Lam Sơn, Tiếng Chim Gọi Đàn, Bóng Cờ Lau, Nắng Tươi, Chiều Quê của Hoàng Quý, Về Đồng Quê của Văn Cao, Ngày Xưa của Hoàng Phú… Tổng cộng Đồng Vọng đã sáng tác và ấn hành khoảng trên 70 ca khúc chủ yếu theo xu hướng nhạc hùng có nội dung ca ngợi đất nước, ca ngợi truyền thống anh hùng của dân tộc, riêng Hoàng Quý đã có tới 60 bài.
Song song với sáng tác hùng ca, thời kỳ này nhạc sĩ Hoàng Quý còn sáng tác ca khúc nổi tiếng nhất sự nghiệp: Cô Láng Giềng.
“Cô láng giềng” trong bài hát này sau đó cũng là người vợ yêu dấu của nhạc sĩ Hoàng Quý, tên là Hoàng Oanh.
Hoàng Oanh là một hoa khôi nức tiếng ở Hải Phòng, vốn là nơi nổi danh có nhiều người đẹp trên khắp cả nước. Không chỉ có Hoàng Quý si mê cô Hoàng Oanh, mà hầu hết các chàng trai tuổi đôi mươi ở đất cảng năm đó đều thầm thương trộn nhớ nàng, trong đó có nhạc sĩ Văn Cao. Năm 1995, khi nói về hoàn cảnh sáng tác ca khúc bất hủ Bến Xuân, nhạc sĩ Văn Cao kể lại:
“Ngày xưa tôi có thầm yêu một người con gái mà không dám nói ra. Nhưng người ấy hiểu lòng tôi và đến với tôi. Vì thế nên mới có câu hát “Em đến tôi một lần” và có bài hát này”.
Người con gái ấy chính là Hoàng Oanh. Hiểu được tấm chân tình của chàng nhạc sĩ trẻ, một hôm Hoàng Oanh tìm đến thăm Văn Cao khi ông đang ở Bến Ngự (Hải Phòng). Không chỉ đến thăm mà nàng còn làm mẫu cho Văn Cao vẽ, khi đó Văn Cao còn là một hoạ sĩ có tiếng. Hình bóng giai nhân đó đã trở thành bất tử trong ca khúc Bến Xuân, được sáng tác vào khoảng năm 1942:
“Nhà tôi bên chiếc cầu soi nước,
em đến tôi một lần,
bao lũ chim rừng hợp đàn trên khắp bến xuân”.
Click để nghe Thái Thanh hát Bến Xuân trước 1975
Hình dáng nàng Oanh được nhạc sĩ vẽ lên thật đẹp:
“Tới đây chân bước cùng ngập ngừng
Mắt em như dáng thuyền soi nước
Tà áo em rung theo gió nhẹ thẹn thùng ngoài bến xuân”
Hoàng Oanh khi đó cũng là một nữ ca sĩ của Hải Phòng, và khi đến thăm Văn Cao có lẽ nàng cũng đã hát, nên được nhạc sĩ kể lại:
“Ai tha hương nghe ríu rít “Oanh” ca
Cánh nhạn vào mây thiết tha
lưu luyến tình vừa qua”
Tuy nhiên nàng chỉ đến thăm Văn Cao có một lần mà thôi, có lẽ là vì trái tim nàng đã chọn trao cho Hoàng Quý.
Trở lại hoàn cảnh sáng tác của ca khúc Cô Láng Giềng, lúc sinh thời nhạc sĩ Hoàng Phú (Tô Vũ) từng kể lại là vào khoảng năm 1942-1943, Hoàng Quý phải rời Hải Phòng, rời xa người yêu để lên Sơn Tây làm thư ký cho một trang trại nuôi bò của người họ hàng.
Nhạc sĩ Hoàng Quý có vóc người dong dỏng cao và điển trai, xung quanh luôn có nhiều bóng hồng, nhưng ông chỉ say mê một người đẹp cùng quê Hải Phòng là Hoàng Oanh.
Khoảng 6 tháng ở Sơn Tây, có lẽ không chịu nỗi sự nhớ nhung ngăn cách nên ông bỏ về Hải Phòng. Trên đường về ông ghé thăm người em Hoàng Phú đang ở tại Hà Nội và cho người em xem qua bài hát Cô Láng Giềng vừa mới sáng tác ở Sơn Tây. Vì xa cách lâu ngày, người nhạc sĩ luôn mơ về một ngày được dừng gót phiêu linh để trở về thăm người yêu:
Hôm nay trời xuân bao tươi thắm
Dừng gót phiêu linh về thăm nhà
Chân bước trên đường đầy hoa đào rơi
Tôi đã hình dung nét ai đang cười
Tôi mơ trời xuân bao tươi thắm
Đôi mắt trong đen màu hạt huyền
Làn tóc mây chiều cùng gió ngàn dâng sóng
Xao xuyến nỗi niềm yêu…
Ca khúc Cô Láng Giềng sau đó cũng như là món quà cưới đầy ý nghĩa, vì ngay sau trở về Hải Phòng, nhạc sĩ Hoàng Quý đã làm đám cưới với cô Hoàng Oanh.
Nhưng đáng tiếc thay, hạnh phúc của nhạc sĩ Hoàng Quý và “cô láng giềng” Hoàng Oanh quá ngắn ngủi, vì đến năm 1946, nhạc sĩ Hoàng Quý qua đời vì căn bạo bệnh, để lại “cô láng giềng” Oanh goá bụa cùng “đôi mắt nhung đen màu hạt huyền”.
Click để nghe Sĩ Phú hát Cô Láng Giềng trước 1975
Có một điều xin nhắc thêm, bài hát Cô Láng Giềng nguyên tác của Hoàng Quý có kết thúc rất đẹp, khi người lữ khách chân bước rộn vui trên đường về để gặp lại người yêu, khi “bóng hoa bên thềm đã thắm rồi”, nghĩa là tình kia cũng đã đến hồi đơm hoa kết mộng:
Cô láng giềng ơi
Nay bóng hoa bên thềm đã thắm rồi.
Chân bước vui bên bờ đường quê.
Em có hay chăng giờ tôi về…
Tuy nhiên khi nhạc sĩ Hoàng Quý đưa cho em trai là Hoàng Phú xem ca khúc này ở Hà Nội trên đường về Hải Phòng, vì quá thích giai điệu bài hát, nhạc sĩ Hoàng Phú đã xin phép anh trai cho viết thêm lời 2 cho “Cô Láng Giềng”, và chính phần lời 2 này trở thành một sự “tai hại”, vì đã làm cho nhiều thế hệ khán giả suốt 80 năm qua trách lầm “cô láng giềng”.
Phần lời 2 của nhạc sĩ Hoàng Phú thêm vào là câu chuyện tình dang dở rất buồn, khi mà cô láng giềng đã bỏ rơi chàng trai để lên xe hoa cùng người khác:
Trước ngõ vào thôn vang tiếng pháo.
Chân bước phân vân lòng ngập ngừng.
Tai lắng nghe tiếng người nói cười xôn xao.
Tôi biết người ta đón em tưng bừng.
Nhạc sĩ Hoàng Phú (Tô Vũ) nói lúc sinh thời: “Thật ra lời 2 này không phải là tâm tư của Hoàng Quý mà do tôi hư cấu và Hoàng Quý đã đồng ý. Xem như là một tác phẩm nghệ thuật chứ không phải là sự miêu tả một mối tình có thật, vì thực tế Hoàng Quý không có một bi kịch về tình yêu như nội dung của lời 2!”.
Nay thì tất cả những người xưa đã không còn nữa, nhưng qua bài viết này, xin được “minh oan” cho cô láng giềng năm xưa.
Đông Kha
Nguồn: nhacvangbolero.com
