Những người sống ở Sài Gòn trước năm 1975 chắc chắn vẫn chưa quên những cái tên “nhà thương” như nhà thương Chợ Rẩy, Chợ Quán, Đồn Đất, Nguyễn Văn Học, Từ Dũ, Vì Dân…
Trên bảng hiệu của những nơi điều trị bịnh này thường dùng từ “bịnh viện” (hoặc “bệnh viện”), hoặc những cái tên Hán Việt là Bảo Sanh Viện, Dưỡng Trí Viện. Tuy nhiên ngày xưa người ta ít khi gọi là bệnh viện, mà gọi là “Nhà Thương”.
Ngày xưa, những bệnh vặt thường là sẽ tự khỏi, không cần uống thuốc, nếu nặng một chút thì sẽ gọi một y sĩ gần nhà đến để xem bệnh. Nếu là ở quê thì mỗi làng thường sẽ có một y sĩ như vậy. Còn nếu là bịnh rất nặng thì mới phải đưa lên nhà thương để chữa bịnh.
Vì vậy trong ký ức của nhiều người, cái tên “nhà thương” gợi lại những gì buồn bã và bi thương nhất. Tiếng “nhà thương” bắt nguồn từ ý nghĩa là “nhà chữa trị cho người thương tật, bịnh hoạn”. Nhưng sau đó, người dân đã gắn liền chữ “nhà thương” với tình thương của những bị bác sĩ y đức hết lòng cứu chữa cho người bịnh.
Ở những nhà thương công, bệnh nhân đi khám bịnh, điều trị thì miễn phí, không tốn tiền. Vì vậy nó còn được gọi là nhà thương thí. Ở Sài Gòn lúc đó, nếu có tiền thì người ta thường đi nhà thương Đồn Đất, hay mấy nhà thương tư của bang hội người Hoa như Triều Châu, Quảng Đông, Phúc Kiến, Sùng Chính…
Thời điểm đó, ở miền Bắc cũng có người gọi là “nhà thương” nhưng ít hơn, đa số vẫn gọi là “bệnh viện”.
Cùng xem lại một số hình ảnh của những “nhà thương” nổi tiếng nhất ở Sài Gòn năm xưa:
Bịnh viện Chợ Rẩy (sau này ghi thành Chợ Rẫy):
Bịnh viện Chợ Rẫy được thành lập vào năm 1900, lúc đó có tên chính thức tiếng Pháp là Hôpital Municipal de Cholon (Bệnh viện thị xã Chợ Lớn) tại Sài Gòn. Đây là một trong những cơ sở y tế của Pháp thành lập ở Việt Nam sớm nhất cùng với Viện Pasteur Sài Gòn thành lập vào năm 1891, Viện Pasteur Nha Trang thành lập vào năm 1895.
Bịnh viện Chợ Rẫy được xây dựng trên nền đất cao có diện tích trên 50.000 m² với các tòa nhà kiểu pháp, cao 2 tầng, vốn trước đây là chợ mua bán của người Hoa, có tên là chợ Rẫy. Và từ đó, người dân vẫn quen gọi là bệnh viện Chợ Rẫy và tên này được dùng chính thức cho đến ngày nay.
Năm 1957, bệnh viện chính thức được mang tên Chợ Rẫy. Bịnh viện Chợ Rẫy ngoài chức năng là cơ sở điều trị còn là trường sở của Trường Đại học Y khoa Sài Gòn thuộc Viện Đại học Sài Gòn. Chợ Rẫy là bệnh viện thực tập các môn nội khoa, ngoại khoa, tai-mũi-họng, nhãn khoa cùng là nơi giảng dạy môn cơ thể học.
1971, Chính phủ Nhật Bản viện trợ không hoàn lại cho chính quyền Việt Nam Cộng hòa (qua hình thức bồi thường chiến tranh) để tái xây dựng bệnh viện Chợ Rẫy trên diện tích 53.000 m² cùng với trang thiết bị hiện đại, trở thành một trong những bệnh viện lớn nhất Đông Nam Á lúc bấy giờ. Công trình được hoàn thành vào tháng 6 năm 1974 với tòa nhà 11 tầng.
Bệnh viện Chợ Rẫy (cơ sở mới) xây xong được chỉ vài tháng thì Sài Gòn đổi chủ, nên hầu như không tìm được hình ảnh nào trước 1975. Chỉ có các hình ảnh chụp trụ sở được xây từ hơn 100 năm trước.
—
Tổng Y Viện Cộng Hòa, tên tiếng Anh là Cong Hoa General Hopital, là nơi triều trị cho các quân nhân bệnh binh. Ngày xưa có câu nói là “Chỉ cần thấy 5 chữ Tổng Y-Viện Cộng Hòa là các thương binh dù nặng nhất cũng tràn trề hy vọng được cứu sống” – Cho thấy được tầm quan trọng của cơ sơ này.
Tổng Y-Viện Cộng Hòa nằm ở khu vự Ngã ba Chú Ía, nay là Bệnh viện Quân Y 175 chuyên dành cho quân nhân, nằm ở góc đường Nguyễn Thái Sơn và Nguyễn Kiệm (ngày xưa mang tên là Hương Lộ 17).
Cách Tổng Y-Viện Cộng Hòa không xa là 3rd FIELD HOSPITAL – Bệnh viện Dã chiến 3 dành cho quân đội Hoa Kỳ, nằm trên đường Võ Tánh, nay là Hoàng Văn Thụ, ngay đối diện Bộ Tổng Tham Mưu (nay là Quân Khu 7).
—
Một bịnh viện rất quen thuộc với người Sài Gòn khác là Bịnh viện Vì Dân, là bịnh viện tư nhân, nhưng được điều hành như bệnh viện công, nghĩa là không thu viện phí, không thu tiền khám chữa bệnh, không thu tiền các loại thuốc thông dụng có sẵn ở Bệnh viện, người dân vào khám chữa được miễn phí hoàn toàn. Sau năm 1975, bịnh viện đổi tên thành bệnh viện Thống Nhất, dành cho nhà giàu hoặc cán bộ cao cấp.
Bịnh viện được xây năm 1971, do bà Nguyễn Thị Mai Anh (phu nhân tổng thống Nguyễn Văn Thiệu) vận động quyên tiền từ thiện của nhiều người bao gồm thân hào nhân sĩ, thương gia, kỹ nghệ gia…
Bịnh viện tọa lạc ở ngay ngã 4 Bảy Hiền, ngày nay kiến trúc vẫn còn giữ nguyên, đổi tên thành BV Thống Nhất, nhưng không còn giữ tiêu chí chữa bệnh miễn phí cho người dân như ngày xưa nữa.
—
Một bịnh viện khác cũng nổi tiếng và có kiến trúc rất đẹp là Bịnh Viện Nguyễn Văn Học ở góc đường Chi Lăng và đường Nguyễn văn Học ở tỉnh Gia Định, hiện nay trở thành Bệnh viện Nhân Dân Gia Định ở góc đường Phan Đăng Lưu và Nơ Trang Long.
—
Một bệnh viện khác rất quen thuộc với người Sài Gòn là Bảo Sanh Viện Từ Dũ, tức Bịnh viện Phụ sản Từ Dũ, được đặt theo tên thái hậu triều Nguyễn, là mẹ của vua Tự Đức. Do người Huế nói âm nặng, nên bà Từ Dũ cũng được gọi là Từ Dụ.
Tiền thân của bệnh viện Từ Dũ là một khu chuyên khoa sản trực thuộc Bệnh viện Lalung Bonnaire (nay là Bệnh viện Chợ Rẫy) ra đời vào năm 1923.
Năm 1937, thương gia người Hoa là Hui Bon Hoa (tức chú Hoả) đã hiến mảnh đất riêng với diện tích 19.123m2 trên đường Arras cũ (nay là đường Cống Quỳnh, Quận 1) để xây bảo sanh viện mang tên Maternité Indochinoise (Bảo sanh viện Đông Dương) do Giáo sư Bác sĩ George Cartoux (người Pháp) làm giám đốc.
Do thời cuộc, nên khi xây dựng xong, bảo sanh viện bị quân đội Pháp, sau đó là Nhật trưng dụng làm nơi đóng quân. Đến tháng 9 năm 1943, bảo sanh viện mới chính thức hoạt động với khoảng 100 giường bệnh.
Năm 1944, bệnh viện đổi tên thành Việt Nam Bảo sanh viện. Đến năm 1946 được đổi thành Maternité George Béchamps còn dân chúng thường gọi là “Nhà sanh Chú Hỏa”. Đến năm 1948, bệnh viện được mang tên của thái hậu triều Nguyễn là Bảo sanh viện Từ Dũ, cho đến 1975 thì mang tên chính thức là Bệnh viện Từ Dũ cho đến nay.
Bệnh viện nằm ngay góc đường Cống Quỳnh, Cao Thắng, là nơi thăm khám quen thuộc của những bà mẹ không chỉ người Sài Gòn mà cả ở khắp các tỉnh thành. Vì vậy mà những người ở các tỉnh lẻ lên thành phố, không quen thuộc đường thường phải hỏi thăm rất nhiều, đến nỗi người dân làm một tấm biển này trên phía đường Cao Thắng để cho các chị em thuận tiện trên hành trình của mình:
—
Bịnh viện Chợ Quán là bệnh viện lâu đời nhất ở Sài Gòn, được xây năm 1862 do một số nhà giàu hảo tâm người Việt đóng góp xây dựng và quản lý.
Bệnh viện tọa lạc trên một khu đất rộng gần 5 hecta tại làng Chợ Quán nằm giữa Sài Gòn – Chợ Lớn, phía trước có sông Bến Nghé chảy qua (nay gọi là kênh Tàu Hủ).
Hiện nay, bịnh viện này mang tên là Bệnh Viện Nhiệt Đới nằm trên đại lộ Võ Văn Kiệt. Có một thời gian bệnh viện chuyên khoa về tâm thần, nên người ra hay gọi cái tên dân dã là “Nhà thương điên Chợ Quán”.
Năm 1972, khu nhà chính 6 tầng của bệnh viện được xây dựng trên diện tích 12.126 m2 với sự trợ giúp của Hàn Quốc. Đến cuối năm 1973, công trình hoàn tất và bệnh viện được khánh thành vào ngày 02/3/1974 với tên mới là Trung Tâm Y Khoa Hàn -Việt
—
Có một bệnh viện khác thuộc hàng lâu đời của Sài Gòn, đó là Y viện Sài Gòn, thường được gọi là Nhà thương thí, sau gọi là Bệnh viện Đô Thành, được xây dựng từ năm 1903. Đến năm 1937 nhà thương thí được tái thiết rồi mang tên bác sĩ Dejean de la Bâtie. Ông Hứa Bổn Hỏa (tức chú Hỏa) góp chi phí để xây dựng lại nhà thương, nên người Sài Gòn cũng gọi đây là nhà thương Chú Hỏa. Hiện nay, nơi này là Đa khoa Sài Gòn tại số 125, đường Lê Lợi, P Bến Thành, Q1.
—
Có một bịnh viên thuộc hàng lâu đời và có khuôn viên đẹp nhất của Sài Gòn, đó là Bệnh viện Grall, là Bệnh viện Quân sự (tiếng Pháp: Hôpital militaire) của Quân đội Pháp, thành lập từ năm 1862.
Năm 1956 dưới chính thể Việt Nam Cộng hòa, chính phủ Pháp ký biên bản tiếp tục điều hành Bệnh viện Grall, thuộc Bộ Ngoại giao Pháp. Bệnh viện có 560 giường, chuyển thành bịnh viện dân sự. Lúc này người Sài Gòn hay gọi tên khác là Nhà thương Đồn Đất.
Năm 1976, sau khi người Pháp rút khỏi Sài Gòn, Bệnh viện Grall chuyển giao cho chế độ mới. Năm 1978 Bệnh viện Grall đổi tên thành Bệnh viện Nhi đồng 2, chấm dứt thời kỳ bệnh viện tổng quát và trở thành bệnh viện chuyên môn nhi khoa.
Mời bạn xem lại những hình ảnh của bịnh viện từ thời Pháp thuộc:
—
Nhi Đồng Bịnh Viện
Như đã nói bên trên, Nhà thương Đồn Đất (Bệnh viện Grall) ngày nay là Bệnh Viện Nhi Đồng 2, còn Bệnh Viện Nhi Đồng 1 ngày nay nằm ở khu đất hình tam giác giữa 3 con đường Ba tháng Hai, Sư Vạn Hạnh và Lý Thái Tổ đã được xây dựng từ năm 1955 vào thời gian đầu của Đệ Nhất Cộng Hòa, với tên gọi là Nhi Đồng Bịnh Viện.
Bịnh viện này được quỹ Nhi Đồng khẩn cấp của Liên Hiệp Quốc (UNICEF) tài trợ một phần, và một nửa cán bộ nhân viên của bịnh viện được tổ chức y tế thế giới (WHO) đào tạo với sự trợ giúp của cơ quan quản trị các hoạt động tại nước ngoài của Hoa kỳ (FOA).
Bài: Đông Kha (nhacvangbolero.com)
Hình ảnh: manhhai flickr
