Vào giữa thập niên 1950, sau hiệp định Geneve được ký kết và nền đệ nhất cộng hòa được thiết lập, dòng nhạc vàng ở miền nam còn rất sơ khai với rất ít nhạc phẩm được ra đời. Các nhạc sĩ và khán giả thời kỳ này vẫn đang say mê những âm vọng của dòng nhạc tiền chiến có giai điệu lãng mạn, bay bổng. Đây cũng là thời điểm rất nhiều ca khúc mang âm hưởng đồng quê ra đời để ca ngợi mảnh đất phương Nam của các nhạc sĩ Hoàng Thi Thơ, Hoài An, Trịnh Hưng…
Trong bối cảnh đó, có một nhạc sĩ chưa tròn 20 tuổi đã tiên phong viết những giai điệu thổn thức, dễ đi vào lòng người, những bài hát được xếp vào loại nhạc vàng thịnh hành vào những năm sau đó, nhưng ca từ không quá bình dân và dễ dãi.
Đó là nhạc sĩ Lam Phương với các ca khúc Trăng Thanh Bình (điệu Fox năm 1953), Kiếp Nghèo (điệu tango năm 1954), Nắng Đẹp Miền Nam (điệu Mambo năm 1957), và đặc biệt bài Chuyến Đò Vĩ Tuyến, điệu rumba, bolero được viết vào năm 1956, trong bối cảnh vỹ tuyến 17 vừa cắt ngang đất Việt và từng đoàn người di cư vẫn đang từ Bắc vào Nam.
Trước đây, cố nhạc sĩ Vũ Đức Sao Biển từng viết một bài báo, nói rằng ca khúc bolero đầu tiên của nhạc Việt Nam là Nắng Chiều được nhạc sĩ Lê Trọng Nguyễn sáng tác năm 1952. Tuy nhiên những người yêu nhạc vàng đều sẽ đồng ý rằng ca khúc đậm chất tiền chiến này không có chỗ nào giống với các bài nhạc bolero thông thường. Cũng có ý kiến cho rằng đó là bài Duyên Quê của nhạc sĩ Hoàng Thi Thơ, nhưng nếu so sánh về tính chất, giai điệu, ca từ, thì có lẽ Chuyến Đò Vĩ Tuyến phải là ca khúc đầu tiên của nhạc Việt mang đầy đủ những phẩm chất thường thấy của một bài nhạc bolero mà sau này nhạc sĩ Trúc Phương đã kế thừa rất thành công.
Trong bản nhạc tờ của nhà xuất bản Diên Hồng phát hành tháng 8 năm 1956, bài Chuyến Đò Vĩ Tuyến ghi điệu rumba lente, điệu nhạc này khá gần với giai điệu bolero nên cũng có thể xem đây là 1 ca khúc điệu bolero nói chung.
Chuyến Đò Vĩ Tuyến kể về cô gái một mình lênh đênh trên con đò để chờ người yêu vượt sông Bến Hải vào miền Nam trong đêm trăng sáng.
Đêm nay trăng sáng quá anh ơi
Sao ta lìa cách bởi dòng sông bạc hai màu
Lênh đênh trên sóng nước mông mênh
Bao đêm lạnh lẽo em chờ mong gặp bóng chàng
Vượt rừng vượt núi đến đầu làng
Đò em trong đêm thâu sẽ đưa chàng sang vĩ tuyến
Phương Nam ta sống trong thanh bình
Tình ngát hương nồng thắm bên lúa vàng ngào ngạt dâng
Lời nhạc bắt đầu bằng hình ảnh xúc động của một cô gái đã “vượt rừng vượt núi đến đầu làng” để chờ đưa đò đón người sang bên vỹ tuyến, để nối lại ân tình ở nơi phương Nam thanh bình, có lúa vàng ngào ngạt dâng hương nồng thắm.
Nhạc sĩ Lam Phương là người sinh ra ở miền Tây, chất dân ca đã thấm đẫm trong tâm hồn ông từ thơ bé, nên những ca khúc thuở đầu đời của ông đều có thấp thoáng bóng dáng của vùng quê êm đềm, trìu mến trong các ca khúc Nắng Đẹp Miền Nam, Trăng Thanh Bình, và trong bài Chuyến Đò Vĩ Tuyến cũng có tiếng hò ơ ngọt ngào để đưa người trai trở về bên mái ấm, và mong chờ một ngày “thanh bình sưởi ấm muôn lòng”.
Ơ… ơi… hò…
Giòng sông mơ màng và đẹp lắm
Anh ơi ai nỡ chia đôi bờ
để tình ta ngày tháng phải mong chờ
Hò… hơ…, hò… hơ…
Em và cùng anh xây một nhịp cầu
Để mai đây quân Nam về Thăng Long
Đem thanh bình sưởi ấm muôn lòng…
Ước vọng về viễn cảnh “quân Nam về Thăng Long” đã không thành hiện thực, nhưng ca khúc này vẫn được nhiều thế hệ yêu thích vì chứa chan tình cảm và có sự nhân văn thấm đẫm trong từng câu hát.
Click để nghe Hoàng Oanh hát Chuyến Đò Vĩ Tuyến trước 1975
Nhắc đến Chuyến Đò Vĩ Tuyến là nhắc đến giọng hát Hoàng Oanh. Cho dù trước và sau cô đã có rất nhiều ca sĩ khác nhau hát bài này, nhưng giọng hát dạt dào tình cảm, sự luyến láy có chừng mực trong từng câu hát của Hoàng Oanh đã thể hiện được tròn vẹn ý nghĩa của bài hát. Hãy nghe lại, hình như không ai thể hiện tốt hơn giọng hát oanh vàng này ở câu hát vừa dỗi hờn, vừa là sự oán trách cho thời cuộc đã chia lìa đôi lứa, nhưng cũng mang niềm hy vọng về một ngày mai có thể đón nhau về để sưởi ấm cõi lòng nhau:
Sương khuya rơi thấm ướt đôi mi
Tim em lạnh lẽo như chiều đông ngoài biên thùy
Ai gieo chi khúc hát lâm ly
Như khơi niềm nhớ cuộc từ ly lòng não nùng
Bùi ngùi nhìn cách xa ngàn trùng
Giờ đây em điêu linh nơi quê nhà đang chìm đắm
Bao đêm thổn thức dưới trăng ngà
Hồn đắm say chờ đón ngày anh về sưởi lòng nhau
Click để nghe Hoàng Oanh hát Chuyến Đò Vĩ Tuyến năm 1996
Năm 2018, Nhà Xuất Bản Tinh Hoa Hải Ngoại đã mua bản quyền bài Chuyến Đò Vĩ Tuyến để phát hành nhạc tờ phiên bản mới, với hình ảnh ca sĩ Hoàng Oanh khi trình diễn ca khúc này trên Asia. Nhân dịp này, ca sĩ Hoàng Oanh đã chia sẻ kỷ niệm của cô về bài hát như sau:
“Năm 1971, đó là lần đầu tiên Hoàng Oanh thâu thanh bản nhạc CHUYẾN ĐÒ VĨ TUYẾN của nhạc sĩ Lam Phương vào băng nhạc Thanh Thúy 1 với hòa âm của nhạc sĩ Lê Văn Thiện. Kể từ đó, trong gần nửa thế kỷ “khóc cười theo mệnh nước nổi trôi”, bài hát CHUYẾN ĐÒ VĨ TUYẾN đã gắn bó với giọng ngâm – tiếng hát Hoàng Oanh như một định mệnh không thể tách rời.
Vĩ tuyến của biên giới hay vĩ tuyến của lòng người? Hai bờ Bến Hải đã trở thành đôi bờ đại dương. Hôm nay, từ Hải Ngoại nhìn về quê hương, nếu tình ngát hương vẫn nồng thắm bên lúa vàng ngạt ngào, nếu ánh trăng còn sáng trên giòng sông bạc hai màu thì chúng ta hãy cùng nhau bắc một nhịp cầu, để chờ một ngày mai thanh bình sưởi ấm lòng nhau”
Đông Kha
Nguồn: nhacvangbolero.com
